Şerif Mardin ve Niyazi Berkes’in Modernleşme Anlayışlarının Karşılaştırılması

Abstract

Türkiye’de modernleşme süreci Batının akılcılığının etkisi ile toplumu rasyonel araçlarla inşaa etmek anlamına gelmekteydi. Batının teknolojik üstünlüğünün kabul edilişinin ardından askeri, eğitim ve bilim alanlarındaki reformlar ile modern bir toplum kurulması hedeflendi. Modernleşme ile ilgili ilk fikirler Ziya Gökalp’e aittir. Onun fikirlerine göre modernleşme, milletlerarası medeniyetin bağımsız bir ulus olarak parçası olabilme serüvenidir. Milli kültür ise var olmaya devam edecektir. Kısaca Türk modernleşmesindeki hâkim fikir kendi kültürümüzü korumak sureti ile de modernleşmenin mümkün olduğu fikridir. Bu bildiride iki farklı ve değerli bilim insanının Cumhuriyet sonrası modernleşme anlayışlarına dair bir karşılaştırma sunulacaktır. Bu karşılaştırmada öncelikle Şerif Mardin’in merkez-çevre tezinin ana dinamiklerine değinilecek daha sonra Niyazi Berkes’in çizmiş olduğu çağdaşlaşma izleğinin ana unsurları ele alınacaktır. İki düşünce insanın fikirleri üç ana başlık altında karşılaştırılacaktır. Bunlar sırası ile devlet toplum ilişkisi, din ve toplum ilişkisi ile tarihsel ilerleme anlayışı olarak belirlenmiştir.Bu iki düşünce insanından yola çıkarak bu bildirideki asıl soru Cumhuriyet’in modernleşme sürecinin tamamlanıp tamamlanmadığı ve muasır medeniyetler seviyesine çıkma hedefinin vuku bulmasının önündeki engellerin neler olduğu konusudur. Çalışmanın amacı bu iki fikir adamının düşüncelerinin günümüzde hem pratik siyasette hem de toplumsal anlamda modernleşme ile ilgili fikirsel ayrışmalara ışık tuttuğunu göstermektir. Bu çerçevede aynı zamanda bir çağdaş medeniyet ve demokrasinin kurumsallaşması sorunu olarak da görülebilecek modernleşme tartışması ile Türkiye’de var olan ana akım siyasetler arasındaki çatışmaların yakın tarihin ve toplumsal yapının farklı yorumlarının birer sonucu olduğu çıkarsaması yapılacaktır.