AVM Mescitleri ya da Modern Toplumda Tanrı’nın Yeri: Antalya Örneğinde Bir Zihniyet Çözümlemesi Denemesi

Abstract

Özet

Aydınlanma ile beraber dinin ve Tanrı’nın toplumdaki rolünün ve etkisinin zayıfladığı genel bir kanıdır. Bu kanı, Hıristiyanlığın yaygın olduğu ülkeler için daha çok geçerli olmakla beraber, zamanla diğer ülke, kültür ve toplumların da aynı çizgiye doğru kaydıkları görülmektedir. İslam ülkeleri de bu durumdan fazlasıyla payını almış görünmektedir.

Yüzde doksan dokuzunun Müslüman olduğu kabul edilen Türkiye’de İslam’ın toplumun hala belli yerlerinde belirgin bir yüzü olsa da bazı açılardan ciddi zayıflamaların olduğu gözden kaçmamaktadır. Şehirleşme, sivil mimari ve ticari saha bu zayıflamanın en çok göze battığı üç alan gibi görünmektedir. Türkiye’de Cumhuriyetle beraber oluşan modernleşme dini alanı mümkün olduğunca dışarıda tutan bir seyir takip etmiştir. Son yirmi yılda daha büyük hızla yayılan AVM’ler modern şehirlerin vaz geçilmez ticari merkezleri haline gelmiş ve sayıları da gün geçtikçe artmaktadır.

İslam’ın belirleyici öge olduğu dönemlerde AVM’lerin yerini tutan yapılar kervansaray, kapalı çarşılar ve külliyelerdir. Dönemin şartları çerçevesinde, bu yapıların hepsinde göze çarpan ve kolay erişilebilen merkezi konumda bir mescit yer almaktadır. Modern dönemde AVM’lerde ise ibadet mekanları ya hiç planda yoktur ya da kimsenin ulaşamayacağı kötü, havasız ve izbe bodrum katlarındadır. Antalya da hızla modernleşen bir kent olarak bu durumdan pek istisna değildir. Tebliğde önce Antalya merkezde yer alan AVM’lerdeki mescitlerin durumu tespit edilecektir. Daha sonra da Tanzimat’tan bu yana gelişen zihniyet dönüşümünün bir analizi yapılarak şehirleşme ve ticari mekân konusunda sivil mimaride yer alması gereken dini mimari bağlamında bazı tespit, değerlendirme ve teklifler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Modernleşme, şehirleşme, AVM, Tanrı, mescit