Kurucu Kadroların İmkansız Telifi: Laiklik Versus Milliyetçilik

Abstract

Özet

Türkiye Cumhuriyetinin kurucu kadroları modernleşme hedefleri doğrultusunda laiklik ve milliyetçilik ilkelerini bir ideal ve politika olarak benimsemişlerdir. Batı Avrupa’nın modernleşme deneyiminde iç içe girmiş, uyumlu bir şekilde ilerleyen bu idealler/ilkeler, Türkiye deneyiminde çelişkili bir yapıya bürünmüş ve özellikle milliyetçiliğin, laikliğin toplumsal zeminini ortadan kaldırmasına neden olmuştur. Milliyetçiliğin yurttaş temelli bir politik tasavvurdan ziyade etnisite temelli kabul edilmesi hakim etno-dinsel birim olan Sünni-Türk haricindeki öznelerin kamusal alandan dışlanmalarına yol açmış ve bunun neticesinde de dinsel alandaki çoğulculuk da, etnik farklılıklar ile birlikte yok edilmiştir. Bu noktada Türkiye’deki laiklik uygulamalarının, Fransız deneyiminin özellikle üçüncü cumhuriyet döneminde ulaştığı jakoben laiklik anlayışının etkisi altında olduğu sıklıkla dile getirilmiştir. 1905 tarihli kilise-devlet ayrımı yasası ile zirvesine ulaşan bu anlayış, dinin sadece devletten ayrışmasına neden olmamış, ayrıca dinin kamusal alandaki görünürlüğünün mümkün olduğunca sınırlandırılmasına da neden olmuştur. Literatürde laiklikten (laicite) ziyade laikçilik  (laicisme) olarak tanımlana gelen bu otoriter uygulama özellikle 1980 sonrasında Türkiye’de de kendisini güçlü bir şekilde hissettirmiştir. Ancak Fransa’nın politik deneyiminden ve Rousseau’nun “civic religion” düşüncesinden neşet eden bu laiklik yorumunun karşısında, Fransız liberal düşünürlerinden Benjamin Constant’ın da kendine has bir laiklik yorumu vardır. Devrim ve restorasyon döneminde öne çıkan “dinde birlik” fikrini reddeden Constant için mezheplerin çoğalması ve içlerinden farklı mezheplerin doğması laiklik fikrinin kurumsallaşmasına neden olacaktır. Mezheplerin/dinlerin çoğulluğunun laikliğin sosyolojik desteğini artıracağına inanan Constant’ın özgürlükçü laiklik yorumu Türkiye’deki laiklik deneyiminin neden başarıya ulaşamadığı ve toplum tarafından neden benimsenemediğini göstermesi açısından da çok önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Laiklik, Milliyetçilik, Benjamin Constant, Rousseau

The Impossible Reconcilliation of Founding Cadres: Laicism Versus Nationalism

Abstract

The founding cadres of modern Turkish Republic, according to their modernization goal, adopted the laicism and nationalism as a principle and politics. In western modernization experience, these principles exhibited a balanced relation with each other, however in Turkish experience they had a contradictory association and especially the politics of nationalism removed the sociological ground of laicism. The acceptance of not civic based nationalism but ethnic based nationalism excluded varied political subjects from the public space except the dominant ethnic group, Sunni-Turks. Therefore, the religious pluralism has fade away with ethnic minorities.

It is often mentioned that Turkey’s politics of laicism is shaped under the influence of French Third Republic experiences. French laicism, reached its peak on 1905 by the law on the separation of church and state, did not just separate the state and religion but restricted the religion with private life of citizens and impoverished the publicity of religion. This authoritative type of laicisim, called as not laicite but as laicisme in the literature, has affected the Turkish politics since 1980. But this was not the only version of French laicism; Benjamin Constant, a powerful liberal French philosopher, had revealed a liberal laicism against that jacoben version which was aroused form Rousseau’s “civic religion”. For Constant, who rejected the “union of religion” thought which was popular both in revolution and restoration era, the pluralization of sects and religions would help the consolidation of laicism. Constant’s this liberal laicism is important to understand why laicism in Turkey failed and could not be adopted by the people.

Keywords: Laicism, Nationalism, Benjamin Constant, Rousseau